Spomenik žrtvama iz II svetskog rata – Podsetnik na nedužne koji su glavom platili ratne igre

Na prostoru teritorije opštine Bojnik, u selu Obilić doneta je odluka o podizanju Topličkog ustanka, jedinog ustanka u nekoj okupiranoj državi tokom celog Prvog svetskog rata. Ustanak je trajao od 21. februara do 25. marta 1917. Neposredan povod ustanka je mobilizacija koju su bugarske vlasti htele da izvrše na teritoriji Toplice,Jablanice i Puste reke. 21-og februara organizovan je u Obiliću skup Srpskih prvaka, četovođa. Odluka o pokretanju ustanka doneta je u kući Milutina Dragovića. Ustanici su borbom oslobodili Jablanicu i Pustu Reku, slobodna teritorija se širila a najveće gubitke Bugari su imali u borbama oko Žitnog Potoka i Zlate. Ustanak je krvavo ugušen, stradalo je preko 20.000 ljudi, sela opljačkana i spaljena. Pusta Reka i Jablanica oslobođene su bugarske okupacije 09. oktobra 1918. godine.

Najznačajniji predstavnik spomeničkog nasleđa je spomenik žrtvama iz II svetskog rata na spomen groblju u Bojniku, podignut na mestu dešavanja tragičnog događaja 17. februara 1942. godine, kada je streljano preko 500 žitelja Bojnika i okoline. Ovaj događaj je odmazda za iznenadni napad partizanskih jedinica na bugarsku okupatorsku vojsku u Bojniku 15. februara 1942. godine. Nakon potvrde od strane nemačkih saradnika da u Bojniku nema partizana, Bugarska vojska se smestila u dve škole, mlinu, u kafanama i okolnim kućama. U rano jutro, 15-og februara, partizanske jedinice napale su gotovo stotinu puta jače bugarske vojne jedinice. Zato je 17. i 18. februara izvršena odmazda sa svom svirepošću i okrutnošću, masakr nad nedužnim stanovnicima Bojnika i Dragovca. Među njima su većinom nevine žrtve bile žene, deca i stari ljudi. Spomenik žrtvama postavljen je tek 1984. godine. Visine je 2m i 30cm i delo je arhitekte Nebojše Delje.

Opština Bojnik svake godine „17. februar“ obeležava prigodnim programom. Organizuje se litija građana zajedno sa pripadnicima Vojske Srbije i sveštenstvom Srpske pravoslavne crkve od zgrade opštine do spomen parka. Sveštenstvo Srpske pravoslavne crkve služi parastos nevinim žrtvama, nakon čega se čita „Povelja živih“.

Ispred ulaza u Spomen dom na Radanu postavljena je statua partizanskog borca i spomen ploča, čiji tekst glasi: “U Obraždu 11. oktobra 1943 godine, 530 partizana iz Puste Reke, Toplice, Jablanice, Dobriča i Porečja, obrazovali su prvu južnomoravsku brigadu. Ratujući za oslobođenje od fašističkog okupatora i nacionalnih izdajnika, boreći se za slobodu, pravdu, bratstvo ljudi i naroda pogibe 208 boraca. Da se pamti i slavi njihovo delo, podižu skupština opštine Bojnik i Savez boraca NOP-a, Srbije”.

U selu Obražda, u neposrednoj blizini crkve Sv. Trojice nalaze se dva spomenika žrtvama Drugog svetskog rata. Prvi spomenik podignut je na mestu gde je najpre bila škola koja je kasnije pretvorena u bolnicu Jablaničkog partizanskog odreda a koju je neprijatelj spalio. Na spomeniku je ispisan tekst:

„Na ovom mestu 1941. godine u školi koju je neprijatelj kasnije spalio, bila je bolnica Jablaničkog partizanskog odreda. Kasnije oktobra 1943. godine na ovom mestu je drug Blagoje Nešković forimirao Prvu južnomoravsku N.O. brigadu, ponos naroda ovog kraja. Narod sreza Jablaničkog podiže ovu spomen ploču radi sećanja na te slavne dane naše zemlje“.

Drugi spomenik isklesan je od kamene gromade sa ispisanim tesktom: „Ovde je 10. avgusta 1943. godine formirana Prva južnomoravska udarna brigada.“