FOTO REPORTAŽA: U Beogradu otvorena izložba “Jug Srbije u velikom ratu 1915-1918.”

Reč je o zajedničkom projekatu muzeja u Leskovcu, Nišu, Vranju, Pirotu i Prokuplju, koji prestavlja specifičan omaž našim precima slavno palim u odbrambenim i oslobodilačkim ratovima početkom 20. veka. Izložbu su, uz pomoć brojnih saradnika, pripremili kustosi istoričari – savetnici muzeja u Leskovcu Mira Ninošević i Veroljub Trajković.

„Jug Srbije u Velikom ratu 1915-1918“ hronološki prikazuje period od povlačenja srpske vojske i naroda 1915/16. godine, preko uspostavljanja okupacione vojno-civilne vlasti, stradanja i deportovanja srpskog stanovništva u logore, položaja Srpske pravoslavne crkve i školstva pod okupacijom, do izbijanja Topličkog ustanka, njegovog surovog ugušenja i, na kraju, slavnog povratka u oslobođenu otadžbinu.

U prvi plan istaknuti su, pre svega, pojedinci, ratnici i junaci, obični srpski seljaci, zanatlije i malobrojna srpska inteligencija, koja se požrtvovano borila za svoju otadžbinu i nacionalni opstanak. Izložene su pojedinačne i grupne fotografije odlikovanih zaslužnih ratnika, običnih vojnika i dramatičnih prizora iz borbi, ratne beleške ratnika, originalna dokumentna, izveštaji, naoružanje, oprema i još mnogo toga što upečatljivo svedoči o stradanjima na jugu Srbije u Velikom ratu.

Posetioci prvi put mogu da vide fotografije koje svedoče o putu naših ratnika preko Albanije, Krfa, Soluna, Solunskog fronta i oslobađanju Srbije, potom, o svakodnevnom životu civila, žena, dece i staraca na okupiranoj teritoriji, nad kojima su Bugari počinili do tada nezapamćene zločine. Posebno su potresne fotografije ubijenih u Surdulici i Arapovoj dolini kod Leskovca, sa unakaženim telima civila. Izložba je obogaćena primercima uniformi srpske vojske, kao i posebno odabranim oružjem kojim su se borili ratnici sa ovog prostora. Izloženi su lični predmeti, dokumenta i fotografije izbeglih koji su bili smešteni u kolonijama i azilima u Francuskoj, Velikoj Britaniji, Italiji, Grčkoj i neutralnoj Švajcarskoj.

– Leskovac i leskovački Narodni muzej već drugu godinu za redom imaju čast da se predstave u prestonici , u galeriji Radio televizije Srbije. To što smo na poziv RTS-a ponovo ovde, dokaz je da je Leskovac grad sa tradicijom i istoriografijom koja zaslužuje pažnju šire javnosti, izjavio je, na otvaranju izložbe, gradonačelnik Leskovca Goran Cvetanović.

– Pre godinu dana smo na istom mestu prikazali najuspešniji period u istoriji Leskovca, vreme između dva svetska rata, njegovo “zlatno doba”. Tema izložbe, koju večeras otvaramo, nije tako lepa. Postavka “Jug Srbije u Velikom ratu” donosi prikaz mučkog stradanja rpske vojske, ali i običnog naroda, žena, dece, seljaka, zanatlija i intelektualaca, koji su u periodu od 1915. do 1918. bili izloženi najgnusnijim zločinima od strane bugarskih okupatora. Najmračniji spomenici stradanja naroda na jugu Srbije su Surdulica 1915. i Arapova dolina 1917. godine. Ova mesta svedoče o strahotama za koje se verovalo da nisu moguće u civilizovanim društvima, o sadističkim mučenjima, silovanjima i ubijanju nedužnog stanovništva. Iako je tema teška, o stradanju pod bugarskom okupacijom neophodno je govoriti i zbog istoričara i muzeologa, ali prvenstveno zbog svih žrtava Velikog rata, kojima na ovaj način želimo da odamo počast, rekao je gradonačelnik.

– Leskovac se ovom postavkom priključio i svetskom projektu obeležavanja stogodišnjice od početka Prvog svetskog rata, u kome će se, do 2018-te, raznim manifestacijama, ukazivati na razorne posledice koje je ovaj rat za sobom ostavio. Grad Leskovac puno pažnje posvećuje kulturi, nastojeći da našim sugrađanima omogući kvalitetne kulturne sadržaje. Dolaskom ovde činimo i korak dalje u želji da trud i zalaganje kulturnih radnika predstavimo i publici iz prestonice.Nadam se da će izložba naići na dobar prijem publike u Beogradu i ubeđen sam da svi koji posete Galeriju RTS-a narednih dana, iz nje neće izaći ravnodušni, izjavio je gradonačelnik Cvetanović.

Dobrodošlicu u ime javnog medijskog servisa, Leskovčanima i posetiocima iz Beograda poželeo je vršilac dužnosti direktora Televizije Srbije, Ilija Cerović.

– Ovaj zajednički projekat muzeja u Leskovcu, Nišu, Vranju, i Prokuplju svojevrstan je omaž našim precima, a ujedno i svedočanstvo teške sudbine porobljenog stanovništva koje je svakodnevno osećalo strah, glad, bolesti internacije, zatvor, razne vrste maltretiranja i nezapamćena mučenja i zločine od strane okupatora, rekao je Cerović.

– Ratna strahota završena je sklapanjem poslednjeg primirja, koje je potpisano u velikoj sali Uprave fondova, zgradi današnjeg Narodnog muzeja u Beogradu. Potpisnici takozvane Vojne kovencije o primirju, 13. novembra 1918. godine, bili su sa savezničke strane – vojvoda Živojin Mišić i general Pol Anri, a sa ugarske strane ministar vojni Bela Linder. Svedočanstvo o tom događaju izneo je u Srpskom književnom glasniku iz 1923. godine, direktni učesnik sklapnja primirja, srpski general Danilo Kalafatović, podsetio je Cerović, citirajući: “Ovoga dana potpisano je i poslednje primirje Svetskog rata. Kao što je nama prvima rat i bio objavljen, sudbina je htela da mi poslednji zaključimo primirje. Silni i obesni, naši severni susedi iz 1914. godine, morali su se poniziti i doći u Beograd da mole za primirje i da prihvate sve podnete uslove. Iako je Mađarima bilo lakše da im te uslove podnesu veliki saveznici, ipak je sudba htela da glavni komandant ne bude u Beogradu već da potpis Konvencije vrši jedan srpski vojvoda, a to je jedna lepa satisfakcija za naš narodni ponos na koji su austro-mađari onako oholo nasrnuli 1914. godine”. Naša, ali i obaveza budućih generacija je da ovo poglavlje srpske istorije nikad ne zaboravimo i u tome je i najveći značaj ove izložbe, rekao je v.d. Televizije Srbije, Ilija Cerović.

– Srbija je svrstana među one države sveta koje su u Velikom ratu podnele najveće gubitke uzimajući odnos procenta izgubljenih života u odnosu na broj stanovnika, rekla je na otvaranju izložbe, Mira Ninošević, jedan od autora postavke. Prema službenim informacijama, Srbija je izgubila četvrtinu stanovništva, a 402.355 vojnika i oficira je poginulo, što je preko polovine mobilisanog stanovništva. U masovnim zločinima okupatorskih austro-ugarskih, nemačkih i bugarskih jedinica, kao i od gladi i bolesti, stradalo je 845.000 žena, dece i muškaraca. Posledice ratnih razaranja od 1912 do 1918 bile su takvih razmera, da je Srbija u periodu između 1910 i 1920. godine izgubila million i 900 hiljada ljudi, odnosno 60 procenata ukupnog stanovništva. Za malu zemlju i njen narod, to je bila prava demografska katastrofa, dodala je ona.

Veroljub Trajković, kustos istoričar-savetnik leskovačkog Narodnog muzeja, zahvalio se RTS-u na tome što nam je još jednom omogućio da “ideju sa juga Srbije pretočimo u srpsku ideju”, kao i gradonačelniku Leskovca na ulaganjima lokalne samouprave u razvoj kulture, zahvaljujući kojima se realizuju dobri projekti i postižu izuzetni rezultati.

Na sinoćnjem otvaranju, brojni posetioci iz Leskovca i Beograda, mogli su da čuju pismo srpskog ratnika Josifa Dimića iz Crne Trave, pisano 1915. godine u Peći pred povlačenje srpske vojske preko Albanije i da pogledaju deo komada “Pod maslinama na Krfu”, u izvođenju studenata Fakulteta dramskih umetnosti u Beogradu. Izložba “Jug Srbije u Velikom ratu”, u galeriji RTS-a u Beogradu biće otvorena do 25. aprila.

ANA JOVANOVIĆ